OAT, weg ermee?

Zo nu en dan maak ik een artikeltje vanaf de ‘stadhuistribune’, zoals ik dat maar noem, al kom ik er niet de deur voor uit. Hoeft ook niet, want zo’n beetje alles wat er besproken wordt en werd is digitaal beschikbaar via almere.nl. Ik vind het leuk om daar in te grasduinen; en ik denk dat als ik opschrijf wat mij daarbij opvalt, dat er dan een stukkie uit de bus komt dat ook best interessant kan zijn voor andere Almeerders. Maar oordeelt u vooral zelf.

Deze aflevering van de Stadstribune wil ik het hebben over het OAT. U weet wel, het Ondergronds Afvaltransportsysteem dat we in het stadscentrum hebben. Onlangs was er discussie in de gemeenteraad of we niet beter kunnen zien af te komen van dat OAT. Waarbij mijn eerste gedachte was: nee, natuurlijk niet, het OAT is een paradepaardje. Verrassend genoeg werd dat voorstel bovendien gedaan door twee collegepartijen, Leefbaar Almere en de PvdA namelijk, terwijl ik mij met de laatste van die twee verwant voel. Kijk, en als ik meen te zien dat mijn eigen partij van het padje raakt, dan wekt dat mijn interesse in het onderhavige onderwerp. In de gemeenteraad is de discussie overigens (voorlopig?) geëindigd met een meerderheid voor handhaven van het OAT.

In mijn herinnering is het zo dat de komst van het OAT een prima idee was voor een pioniersstad als Almere. Het zou geld opleveren in plaats van kosten. Het was een nieuw en revolutionair systeem, dat wel duur was om aan te leggen, maar eenmaal in gebruik zou het goedkoper zijn dan de traditionele afvalafhandeling. Bovendien staat mij bij dat met de Zweedse fabrikant was afgesproken dat Almere als eerste gebruiker van het systeem, zou meeprofiteren wanneer het systeem ook zou kunnen worden verkocht aan steden die het Almeerse voorbeeld wilden volgen.

Op basis van mijn herinnering, zou je dus zeggen: dat OAT moet allang zijn terugverdiend. En als dat nog niet het geval is, dan komt dat nog wel.

Nu weet ik dat herinneringen lang niet altijd kloppen met de werkelijkheid, zelfs niet met je eigen werkelijkheid. Dus ik ging maar eens kijken in het raadsinformatiesysteem van de politieke markt.

 

Terugkijken

Al in 1999, in de vorige eeuw dus nog, werd besloten het OAT aan te leggen. Dat is te lang geleden om er digitale stukken van te kunnen terugvinden in het RIS (raadsinformatie systeem). Maar omdat in besprekingen en rapporten van later datum natuurlijk geregeld wordt teruggegrepen op wat geweest is, kun je toch nog wel oudere feiten vinden. Bijvoorbeeld dat de leverancier van het OAT CentralNed heet, wat me geen Zweedse naam lijkt. Maar op de site van CentralNed zie ik toch dat mijn geheugen me op dit punt niet in de steek heeft gelaten.

CentralNed is een joint venture van een Nederlands bedrijf met de Zweedse fabrikant van het OAT. (Op de foto de bedenker van het OAT Olof H Hallstrom).Die samenwerking dateert van 1999 en Almere was hun allereerste klant. Ik denk dat je kunt zeggen dat het Nederlandse bedrijf met succes aan de Zweden heeft gevraagd, of zij hun OAT in Nederland mochten gaan verkopen.

Het klopt dus dat Almere samen met CentralNed de allereerste schreden zet op de weg van het OAT, althans in Nederland. Want via de site van CentralNed en die van de Zweedse bedenkers (Envac) van het OAT ontdekte ik ook dat het allereerste OAT ter wereld er al in 1965 was. In een ziekenhuis in Stockholm (waar het 45 jaar later nog steeds naar wens functioneerde met deels nog de oorspronkelijke onderdelen). En de eerste woonwijk die het kreeg voor het huishoudafval, was ook in Stockholm, dat was in 1969. Voorloper van het OAT zijn systemen waarmee in gebouwen via een buizensysteem wordt gestofzuigd. Dat wierp op zeker moment de vraag op: waarom kan dat ook niet met afval? Er zijn ter wereld zeker 700 OAT’s, maar dat varieert van systemen in afzonderlijke gebouwen tot aan omvangrijke zoals in Almere. Maar goed, de meeste kinderziektes zouden er dan toch uit moeten zijn.

Dat neemt niet weg dat het voor Nederland wel degelijk iets compleet nieuws was, en het aansluiten op het systeem van de afvalbakken op straat was wel een wereldprimeur. Almere en het Nederlandse deel van de joint venture CentralNed, gingen dus wel degelijk samen een avontuur aan. Nu herinner ik mij, zoals gezegd, dat als dat avontuur navolging zou vinden in andere steden dat daarvan dan Almere zou profiteren. Ik heb geen idee hoe ik aan die herinnering kom. En ik kan er niks van terugvinden in het RIS. Ik vond ergens in een rapport (uit 2011) wel dat onder de doelen die men met het OAT project nastreefde ook ‘innovatie’ thuishoorde, maar niet waarom men dat een goed streven vond. Ik heb naar CentralNed gemaild met de vraag of men daar zulke afspraken kent, maar daar kwam geen antwoord op. Komt dat alsnog, dan laat ik het weten.

Misschien doet het er ook niet zoveel toe of er nu wel of niet is afgesproken dat Almere als etalage voor het OAT zou fungeren, want wat opdoemt uit de informatie in het RIS is dat het OAT-verhaal, in Almere althans, geen successtory is, verre van dat. Het is meer een zorgenkind dan een paradepaardje. Naast Almere heeft zestien jar later alleen Arnhem een OAT, zij het in een wat bescheidener omvang.

 

Erger dan de Stopera

Belangrijkste probleem: het is veel duurder dan gedacht. Oorspronkelijk zou het OAT voor het gehele stadscentrum € 13, 25 miljoen kosten en zou er in het gebruik winst worden gemaakt via de verkoop van het automatisch ingezamelde afval. De aanleg kostte echter € 23 miljoen. Dat is € 9,75 miljoen, of te wel 74% meer. Dat is procentueel gezien zelfs meer dan de overschrijding destijds bij de Stopera in Amsterdam. Die was 65% duurder (€ 226 miljoen i.p.v. € 138 miljoen, dat dan weer wel). Bovendien lees ik dat er op de exploitatie geen winst wordt gemaakt, maar een verlies van jaarlijks een half miljoen euro.

Ik zeg er maar meteen bij: ik ben geen econoom, maar ik snap wel dat dit een forse domper is. Aan de andere kant zie ik in de stukken dat er € 14 miljoen subsidie is ontvangen voor het OAT. Dat is meer dan de overschrijding, dus dan is dat verlies ruimschoots gecompenseerd. Zie ik het dan goed dat financieel gezien alleen die verliesgevende exploitatie nog een struikelblok is?

 

Verrassingen

Er is in de afgelopen jaren heel veel gezegd en onderzocht, zo blijkt als je kijkt in het RIS. En daarin komen heel opmerkelijke elementen voor als je kijkt naar wat er aan verklaringen wordt aangedragen voor de hogere kosten.

De hogere aanschafprijs verklaart in 2004 wethouder Henk Smeeman vooral door:

• Hogere eisen die in Nederland gingen gelden als het gaat om de veiligheid en de brandveiligheid.
• Het ontwerp kon pas gaandeweg tot in detail worden gemaakt omdat eerder niet duidelijk was hoe de gebouwen in het stadscentrum er exact uit gingen zien.

Het lijkt er op dat het handiger was geweest om met het ontwerp en de bijbehorende begroting nog wat te wachten, dan waren ook meteen die hogere veiligheidseisen bekend geweest.

Dat de exploitatie geen winst oplevert, is volgens het rapport uit 2011 onder meer te wijten aan het volgende:

• Er was op zo ongeveer zeven keer zoveel afval gerekend dan er in werkelijkheid in het OAT terecht komt. Vreemd. Met afvalophalen op zichzelf is toch voldoende ervaring zou je zeggen om wat de hoeveelheid betreft een goede inschatting te kunnen maken?
• Niet elk soort afval kan via het OAT worden verwerkt en dan moet er dus toch nog traditioneel afvaltransport plaatsvinden. Dat kan toch geen verrassing zijn geweest?
• Het systeem kan alleen aan of uit. Het zuigt op volle kracht of het zuigt niet. Dat lijkt me ook vanaf het begin onderdeel van het ontwerp.
• Er zijn heel veel storingen (tussen 2008 en 2011 ongeveer 11.000), bijvoorbeeld doordat er kleppen blijven openstaan, en dan doet de stofzuiger het natuurlijk niet goed.
• Dat ook de prullenbakken in het centrum aangesloten zijn op het OAT is iets dat alleen in Almere is gedaan. En dat is dus kennelijk kostenverhogend? Betekent dit dat burgers buiten minder zorgvuldig met het systeem omgaan dan binnen?

 

Nooit opgeven                

Nogal wat raadsleden zijn nu het 2015 is, op een punt dat ze zeggen: waren we er maar nooit aan begonnen. Toch is er nog steeds een meerderheid, zestien jaar na het besluit om een OAT te nemen, die nog fiducie heeft in doorgaan met het OAT. Daar kan ik mij wel in vinden, want ik ben op mijn speurtocht ook oplossingen tegengekomen voor die te dure exploitatie.

Op de site van Envec zag ik dat ze daar intussen een verbeterde variant van het OAT promoten. Er zijn smallere buizen toegepast en een perssysteem dat het afval samendrukt. Samen levert dat een systeem dat dubbel zoveel afval aankan, maar slechts de helft van de energie nodig heeft. Met smallere buizen heb je minder zuigkracht nodig. Het perssysteem maakt gebruik van de perslucht die toch al in het systeem zit. Ons systeem upgraden naar deze nieuwe variant, lijkt me goed te doen: de smallere buizen kun je zo in die brede van ons schuiven. En het huidige stofzuigergebouw zou je vervolgens op halve kracht kunnen zetten of er een twee keer zo groot gebied mee bedienen.

Als de meeste storingen met het buitengebruik samenhangen, dan zouden de prullenbakken misschien kunnen worden losgekoppeld en een eigen apart circuit kunnen vormen. Er bestaat namelijk ook zoiets als een mobiel OAT ontdekte ik. Daarbij zit de stofzuiger op een vrachtwagen. Die kun je op losse kleinere buizenstelsels aansluiten die in de tussentijd dan via begraven containers het afval opslaan. Als we dan van de prullenbakken buiten een apart circuit maken, dan verstoort dat in elk geval niet het hoofdsysteem meer.

Misschien is het wel mogelijk om bij het bouwen van een buurt steeds een eigen mobiel OAT aan te leggen om die met de vrachtwagenstofzuiger te legen totdat een hele wijk klaar is, waarna alle losse buurten samen een stofzuigergebouw krijgen. Of een aansluiting op het stofzuigergebouw van een naburige wijk.

Ik geloof er nog wel in. We hebben de riolering ook stadsbreed uit het zicht gekregen. Dat moet met het andere afval ook kunnen lukken.